دماسنج‏های ساقه بی غلاف برای گرماسنج‏ ها

چکیده: استاندارد دماسنج‏های بی غلاف برای گرماسنج‏ها که نخستین بار در سال 1354 تهیه گردید براساس پیشنهادهای رسیده و بررسی و تائید کمیسیون فنی اندازه شناسی برای اولین بار مورد تجدید نظر قرار گرفت و در یازدهمین جلسه کمیته ملی استاندارد اندازه‏شناسی , اوزان و وسایل سنجش مورخ 66/9/30 تصویب شد , اینک به استناد ماده یک قانون مواد الحاقی به قانون تأسیس مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب آذرماه سال 1349 به عنوان استاندارد رسمی ایران منتشر می‏گردد . برای حفظ همگامی و هماهنگی با پیشرفتهای ملی و جهانی صنایع و علوم استانداردهای ایران در مواقع لزوم و یا فواصل معین مورد تجدید نظر قرار خواهد گرفت و هرگونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این استانداردها برسد در هنگام تجدید نظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه واقع خواهد شد . بنابراین برای مراجعه به استانداردهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدید نظر آنها استفاده نمود . در تهیه و تدوین این استاندارد سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه حتی المقدور بین این استاندارد و استاندارد کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .


متن مقاله: 

  دماسنج‏های ساقه بی غلاف برای گرماسنج‏ها

  1 ـ هدف و دامنه کاربرد

 این استاندارد ویژگیهای لازم آن دسته از دماسنج‏های بی غلاف و با گستره کم , ویژه استفاده در پمپ گرماسنجی و سایر موارد اندازه‏گیری دقیق تغییر دما را تعیین می‏کند . این دماسنج‏ها دارای زینه‏بندی کمکی در صفر درجه سلسیوس نیستند و به همین جهت برای اندازه‏گیری مطلق دما مناسب نمی‏باشند . ( اندازه‏گیری مطلق دما معمولا در گرماسنجی مورد نیاز نیست ) مگر آنکه بلافاصله قبل از استفاده با دماسنج استاندارد مقایسه شده باشند .

  2 ـ نوع دماسنج

 این دماسنج‏ها باید جیوه‏ای و بی غلاف بوده و پشت آنها لعاب داده شده باشد .

  3 ـ مقیاس دما

 این دماسنج‏ها باید مطابق با مقیاس سلسیوس همانگونه که در تعریف جاری مقیاس بین المللی عملی دما آمده است و توسط کنفرانس عمومی اوزان و مقیاسها پذیرفته شده است و نیز برطبق سیستم بین المللی یکاها , درجه‏بندی شود .

  4 ـ فروبری

 این دماسنج‏ها بهتر است برای استفاده در حالت فروبری کلی ¹ کالیبره شوند ( یعنی قرائت در صورتی درست است که دماسنج قائم باشد و حداقل تا انتهای ستون مایع در محیطی که اندازه‏گیری دمای آن مورد نظر است فرو رفته باشد). اما کالیبره کردن برای استفاده در حالت فروبری بخشی ² بنا به درخواست مصرف کننده مجاز است . در دماسنج فروبری بخشی باید یک خط که حداقل نصف محیط دور ساقه دماسنج را دربرگیرد در ترازی که برای فروبری در نظر گرفته شده است , حک شود .

  5 ـ شیشه

 شیشه باید چنان انتخاب و به عمل آورده شود که پس از تکمیل مشخصات زیر را دارا باشد :

 5 ـ 1 ـ تنش‏های داخلی در شیشه باید چنان کاهش یابد که امکان شکستن آن در اثر تغییرات ناگهانی دما و ضربه به حداقل برسد .

 5 ـ 2 ـ بلافاصله بعد از اینکه دماسنج برای مدت 15 دقیقه در دمائی که 30ºC بیش از پائین‏ترین دمای آن است گرم و سپس به طور طبیعی در هوا خنک شود , مقدار تصحیح در قرائت دماسنج در پائین‏ترین دمای گستره اسمی نباید بیش از 0/02ºC تغییر کند .

 5 ـ 3 ـ کیفیت روشنی در خواندن زینه‏ها نباید در اثر فرآیند بلورسازی یا تارشدگی کاهش یابد .

 5 ـ 4 ـ ناخالصی‏ها و عیوب شیشه باید چنان باشد که تغییر شکل در سطح هلالی مایع به حداقل ممکن برسد .

  6 ـ گاز پرکننده

 بالای جیوه دماسنج‏ها می‏شود خلاء باشد یا با گاز پر شود , در حالت دوم باید فقط از گازی خشک و بی اثر استفاده شود . در دماسنجی که از گاز پر شده است هنگامی که سطح هلالی مایع در انتهای بالائی زینه‏بندی قرار دارد و دمای گاز بالای جیوه به اندازه 30ºC تغییر می‏کند , دمایی که دماسنج نشان می‏دهد نباید بیش از 0/01ºC تغییر کند .

 یادآوری - اگر فشار گاز داخلی وقتی دماسنج بالاترین دمای خود را نشان می‏دهد از 0/5 بار ³ تجاوز نکند , نیاز فوق تأمین است .

  7 ـ ساخت

 7 ـ 1 ـ شکل

 دماسنج‏ها باید راست و مقطع بیرونی آنها تقریبأ دایره‏ای باشد .

 7 ـ 2 ـ انتهای بالائی

 انتهای دماسنج باید گرد باشد , مگر اینکه شکل خاص دیگری مورد نیاز باشد .

 7 ـ 3 ـ لوله موئین

 جدار داخلی لوله موئین باید صاف باشد . تغییرات سطح مقطع درونی لوله نباید بیش از 0/05 مقدار میانگین باشد و قطر داخلی لوله موئین باید به اندازه‏ای بزرگ باشد که وقتی افزایش دما به طور یکنواخت در هر دقیقه بیش از 0/05ºC نیست , جهت سطح مایع در لوله موئین بدون ضربه انگشت بیش از نصف یک فاصله تقسیم نباشد . در مورد دماسنج‏هایی که برای استفاده در حالت فروبری بخشی کالیبره شده‏اند , حجم جیوه در لوله موئین که بین خط فروبری و پائین‏ترین خط زینه‏بندی عدد نویسی شده قرار گرفته است نباید بیش از حجم هم ارز 2ºC باشد .

 7 ـ 4 ـ محفظه انبساط ( محفظه ایمنی )

 لوله موئین باید در قسمت بالا دارای گشادشدگی با حجم کافی باشد تا بتوان دماسنج را تا 60ºC ( یا 70ºC در مورد دماسنج‏های STL al /0/01/42 و STL al/0/01/45) گرم کرد .

 محفظه انبساط باید گلابی شکل و قسمت نیمکره آن به طرف بالا باشد . شکل آن باید چنان باشد که تا دمای 40ºC سطح هلالی مایع در قسمت باریک لوله بماند .

 7 ـ 5 ـ محفظه انقباض

 یک محفظه انقباض باید ساخته شود به طوری که در صفر درجه سلسیوس جیوه به مخزن برنگردد . این محفظه باید کشیده و تا حد امکان باریک باشد و از مخزن با لوله موئینی به طول حداقل mm 3 جدا شود .

 7 ـ 6 ـ گشادشدگی لوله موئین

 گشادشدگی لوله موئین نباید در جائی باشد که باعث تغییر در سطح مقطع لوله موئین در قسمت زینه‏بندی بیش از آنچه در زیربند 7 ـ 3 مجاز می‏باشد شود .

 7 ـ 7 ـ اندازه‏ها :

 اندازه‏های این دماسنج‏ها باید مطابق جدول 1 و شکل 1 باشد .

  8 ـ درجه‏ بندی و عدد نویسی

 8 ـ 1 ـ زینه‏بندی‏ها و بازه درجه‏بندی برای دماسنج‏ها باید مطابق جدول 2 باشد .

 8 ـ 2 ـ خطوط زینه‏بندی باید روشن و دارای ضخامت یکسان باشد و این ضخامت در هیچ موردی نباید از mm 0/05 تجاوز کند . این خطوط باید بر محور دماسنج عمود باشند .

 8 ـ 3 ـ وقتی دماسنج قائم قرار گرفته و از روبرو دیده می‏شود , انتهای چپ همه خطوط زینه‏بندی باید روی یک خط قائم فرضی قرار گیرند . وقتی دماسنج طوری دیده می‏شود که انتهای راست خطوط کوتاهتر , خطوط مربوط به, 0/01ºC با سمت چپ لوله موئین در یک ردیف قرار گیرند خطوط بلندتر در هر 0/05ºC باید از لوله موئین گذشته و به طرف راست ادامه یابد .

 طول خطوط کوتاهتر باید حدود 1 میلی‏متر باشد .

 8 ـ 4 ـ اعداد باید چنان قرار گیرند که ادامه فرضی خطوط مربوط به آنها را نصف کند . این اعداد می‏توانند در طرف راست یا چپ خطوط زینه‏بندی ( هرطور بهتر است ) باشند . 8 ـ 5 ـ خطوط زینه‏بندی باید طوری قرار گیرند که وقتی ستون جیوه درست از انتهای راست یا چپ خطوط کوتاه دیده می‏شود قسمت لعابی پشت ساقه زمینه‏ای برای اعداد , زینه‏بندی و ستون جیوه باشد . ( شکل 2)

 یادآوری - شکل 2 دو نوع مختلف درجه‏بندی و عدد نویسی را برای این دماسنج‏ها نشان می‏دهد اما این نوع درجه‏بندی و عدد نویسی‏ها اجباری نیستند .

 8 ـ 6 ـ زینه‏بندی دماسنج باید تا ده خط تقسیم ( یعنی 0/1ºC ) خارج از حدود اسمی که در جدول 2 مشخص شده است , ادامه یابد .

 8 ـ 7 ـ زینه‏بندی باید در هر تقسیم 0/1 درجه سلسیوس عدد نویسی شود . عدد نویسی کامل باید  حداقل در هر تقسیم یک درجه سلسیوس و حتی در صورت لزوم به تعداد بیشتر صورت گیرد .

 8 ـ 8 ـ ماده رنگی پرکننده خطوط و اعداد و علائم باید در شرایطی که در قرارداد خریدار و فروشنده ذکر شده است ثابت بماند .

  9 ـ دقت

 9 ـ 1 ـ خطای زینه‏بندی

 وقتی دماسنج در فشار یک جو قرار می‏گیرد و ستون مایع بیرونی ( در مورد دماسنج‏های فروبری بخشی ) نیز در دمای مشخص شده ( بند 10 ـ ب ) است , خطای زینه بندی نباید بیش از 0/1ºC باشد .

 9 ـ 2 ـ خطای بازه

 قدر مطلق اختلاف جبری بین خطاهای هر دو نقطه که فاصله آنها از 50 تقسیم بیشتر نیست در هر صورت نباید بیش از 0/01ºC باشد .

  10 ـ علائم

 علائم زیر باید به طور ثابت و خوانا روی دماسنج ثبت شود .

 الف ) واحد دما - علامت اختصاری نام سلسیوس مانند " C " یا نماد “  ºC”

 ب ) فروبری - روی هر دماسنج که برای استفاده در حالت فروبری بخشی درنظر گرفته شده است , باید عمق فروبری و دمای ستون بیرونی که دماسنج برای آن کالیبره شده است , علامت‏گذاری شده باشد .

 ج ) گاز پرکننده ( در صورت وجود ) مثل " پرشده با زات ," " خلاء " یا یک علامت اختصاری مناسب .

 د ) بهتر است برای مشخص کردن شیشه مخزن از نوار یا نوارهای رنگی یا نوشته روی دماسنج استفاده شود .

 ه ) شماره شناسائی ( سازنده )

 و ) نام یا نشان فروشنده یا سازنده

 ز ) شماره این استاندارد یعنی 1348

 ح ) علامت شناسائی مربوط به دماسنج مانند STL al/0/01/05

 1- Total immersion

2- Partial immersion

3- 1bar = 10⁵ Pa